ฮิวมัส องค์ประกอบสำคัญของดิน    Humus an essential soil component
      ฮิวมัสคือสิ่งที่ปราศจากชีวิตและเป็นอินทรีย์วัตถุ ที่ถูกคัดแยกไว้เป็นอย่างดีในดินตามธรรมชาติ เกิดจากการย่อยสลายของซากพืช,หรือสัตว์โดยจุลินทรี  ฮิวมัสจะมีสีแตกต่างกันตั้งแต่ น้ำตาล, น้ำตาลแก่ไปจนถึงดำ ประกอบด้วยคาร์บอนตั้งแต่60%ขึ้นไป ไนโตรเจนตั้งแต่6%ขึ้นไปนอกจานั้น ยังมีฟอสฟอรัสและซัลเฟอร์อีกจำนวนเล็กน้อย ขณะที่ฮิวมัสสลายตัวลงองค์ประกอบของมัน จะถูกเปลี่ยนไปอยู่ในรูปแบบที่เป็นประโยชน์ต่อพืช

ฮิวมัสแบ่งได้เป็นสามรูปแบบ
              1.มอร์ฮิวมัส (Mor humus) หรือฮิวมัสดิบ เกิดในดินที่มีจุลินทรีย์หรือสัตว์เล็กๆเช่นไส้เดือนดินจำนวนน้อย ในการช่วยย่อยสลายสารประกอบอินทรีย์บนผิวดิน ฮิวมัสประเภทนี้เกิดจากการทำงานทางชีวะวิทยาในดินต่ำ การเกิดอนินทรีย์สารจากอินทรีย์วัตถ ุจึงดำเนินไปอย่างเชื่องช้าทำให้เกิดชั้นต่างๆ ที่ยังคงรักษาโครงสร้างเดิมของวัตถ ุอันเป็นแหล่งที่มาก่อนการย่อยสลาย เช่น พืช หรือสัตว์ไว้ได้ จุลินทรีย์ที่มีส่วนร่วมในการแปลสภาพนี้ ได้แก่เชื้อราที่มีฤทธิ์กรด และสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลัง ที่มีกำลังการย่อยสลายช้า ภายใต้สภาวะแวดล้อมเหล่านี้จึงทำให้เกิดชั้นเศษซากอินทรีย์สารที่หนามาก  อัตราส่วนคาร์บอนต่อไนโตรเจน(C/N Ratio)ของฮิวมัสชนิดนี้จึงค่อนข้างสูงมากกว่า 20/1 หรืออาจถึง 30-40/1 และมีฤทธิ์เป็นกรด(low pH)
                 2.โมเดอร์ ฮิวมัส (Moder humus) คือฮิวมัสอีกชนิดหนึ่งที่มีลักษณะภายนอกอยู่ระหว่างมอร์(mor)และมัล(mull)ฮิวมัส  บางครั้งโมเดอร์ถูกเรียกว่ามัลแมลง(insect mull)เพราะลักษณะที่แยกได้อย่างชัดเจนคือการปรากฏแมลงเล็กๆมากมายในชั้นนี้ ห่วงโซ่จุลินทรีย์เหล่านี้จะช่วยรวมซากพืชและอณุภาคอนินทรีย์สารหรือแร่ธาตุเข้าด้วยกันเป็นโครงสร้างคล้ายร่างแห โมเดอร์ฮิวมัสมีวัสดุอินทรีย์มากกว่ามัลล์ฮิวมัส แต่สารอินทรีย์เหล่านี้ไม่ได้ผสมเข้ากับองค์ประกอบ ที่เป็นอนินทรีย์สารอย่างแท้จริง ดังนั้นโมเดอร์ฮิวมัสจึงเป็นรูปแบบหนึ่งของฮิวมัสในช่วงเปลี่ยนถ่าย  แนวระนาบของอินทรีย์สาร(organic horizon:  คือชั้นใดชั้นหนึ่งของดิน ที่เกิดจากการสะสมของสารอินทรีย์ ในแนวขนานบนผิวโลกตามกระบวนการ ก่อกำเหนิดดินมีลักษณะแตกต่างที่ชัดเจน) สำหรับโมเดอร์ฮิวมัสจึงประกอบด้วยชั้นเศษซากอินทรีย์ สารที่บางเพียง2-3เซนติเมตรเท่านั้น ซึ่งจะค่อยๆผ่านเข้าสู่แนวระนาบอินทรีย์สารของฮิวมัสสะสมต่อไป  โมเดอร์ฮิวมัส จึงเป็นอีกแบบหนึ่งของฮิวมัสที่ได้ผ่านกระบวนการฮิวมิฟิเก ชั่นระดับปานกลาง โดยอาศัยเชื้อราที่มีฤทธิ์กรด และแมลงเล็กๆที่เรียกว่าอาร์โทรปอด(arthropods)ช่วยย่อยสลายเพื่อเปลี่ยนถ่ายเศษซากพืช  อัตราส่วนของคาร์บอนต่อไนโตรเจน หรือ (C/N Ratio) อยู่ที่ 15-25/1 ก่อให้เกิดสารอินทรีย์-แร่เชิงซ้อนหลายชนิดที่ไม่เสถียร และเกาะติดกับส่วนที่เป็นสารอนินทรีย์ของดินอย่างหลวมๆ
  3. มัลล์ ฮิวมัส (Mull humus) ก่อตัวในแถบภูมิอากาศอบอุ่นชื้นบริเวณทุ่งหญ้าหรือแถบป่าไม้เนื้อแข็งเป็นฮิวมัสที่มีลักษณะร่วน พรุนย่อยสลายเร็วและผสมเข้ากับอนินทรีย์สาร หรือแร่ธาตุในดินได้เป็นอย่างดีจึงไม่เกิดการแยกชั้นที่ชัดเจนและพบมีแบคทีเรีย,ไส้เดือนดิน, แมลงขนาดที่ใหญ่กว่าในปริมาณมาก เป็นอินทรีย์วัตถุที่ได้ผ่านการแปรสภาพเป็นฮิวมัสได้เป็นอย่างด ีด้วยการทำงานร่วมกันของสิ่งมีชีวิตดังกล่าว ฮิวมัสแบบนี้มีฤทธิ์เป็นกลาง(neutral pH) อัตราส่วนของคาร์บอนต่อไนโตรเจนใกล้10/1และสามารถเกิดเป็นสารเชิงซ้อนอินทรีย์-แร่ที่เสถียร ฮิวมัสชนิดนี้พบได้ในพื้นที่ที่มีการเพาะปลูกน้อย