ในเวลาที่บ้านเมืองมีศึกสงคราม บรรดาโหราจารย์ต่างๆ จะมีบทบาทในการประกอบพิธีบำรุงขวัญทหารทั้งหลาย เพื่อเป็นการสร้างขวัญกำลังใจให้แก่เหล่าทหารฝ่ายผู้ทำพิธี และยังเป็นการข่มขวัญทัพฝ่ายศัตรูด้วย หนึ่งในพิธีกรรมดังกล่าว คือ พิธีตัดไม้ข่มหนาม
ตามพจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒ นิยามคำ "ตัดไม้ข่มหนาม" ไว้ว่า ก.ทําพิธีทางไสยศาสตร์ก่อนออกสงคราม โดยหาไม้ที่มีชื่อเหมือนหรือสําเนียงคล้ายชื่อข้าศึกมาตัดให้ขาดเพื่อเอาชัย. น. เรียกพิธีกรรมอย่างนั้นหรือที่มีลักษณะคล้ายคลึงเช่นนั้นว่า พิธีตัดไม้ข่มนาม.
ในตำราพิไชยสงคราม กล่าวถึงโชคลางในการสงครามที่สำคัญๆ ได้แก่
     ๑. ฤกษ์ยาม
     ๒. โขลนทวาร
     ๓. ตัดไม้ข่มนาม
     ๔. โหรตีฆ้องชัย
     ๕. ไหว้ผีสางเทวดา
พิธีตัดไม้ข่มนามนั้นมีหลายวิธี เช่น
๑. ตัดไม้ที่มีพยัญชนะตัวหน้าตรงกับพยัญชนะต้นของชื่อศัตรู เช่น ศัตรูชื่อว่า "ทอง" ก็หาไม้ที่ขึ้นต้นด้วยพยัญชนะ "ท" มาแล้วฟันให้ขาด โดยผู้ที่ฟันไม้จะเป็นนายทหารที่รับพระแสงต่อหน้าพระพักตร์เพื่อนำดาบไปฟันไม้ เมื่อฟันแล้วผู้ฟันหันหน้าไปสู่พระราชวัง ไม่เหลียวกลับมาดูเป็นอันขาด จากนั้นนำความเข้ากราบทูลเหนือหัวว่า "ข้าพระพุทธเจ้าออกไปปราบศึกครั้งนี้มีชัยชนะแก่ข้าศึก" หรือผู้ที่ฟันจะเป็นพระมหากษัตริย์เองเลยก็ได้
๒. เขียนชื่อของข้าศึกลงในกาบหยวกจากนั้นทำเช่นเดียวกับข้อ ๑
๓. เหยียบใบไม้ที่มีพยัญชนะต้นเป็นกาลกิณีของศัตรู
๔. ทำพิธีใหญ่โดยพราหมณ์หรือหมอ หรือผู้ที่ชำนาญการ มีการตระเตรียมโรงพระราชพิธีอย่างยิ่งใหญ่ขึ้น กลางลานมีการทำพิธีลงเลขยันต์ต่างๆ การปลุกเสก การอวยชัย การดูฤกษ์ยามต่างๆ รวมเวลาไม่ต่ำกว่า
๓ วัน โดยจะมีการเอาดินมาปั้นเป็นหุ่นของหัวหน้าฝ่ายข้าศึก จะใช้ก้อนดินสิบสองก้อน โดยนำเอามาจากสถานที่ ๓ แห่งด้วยกัน ได้แก่ ใต้ท่าเรือ ใต้สพาน และจากป่าช้า
หุ่นดินนั้นจะสวมใส่เสื้อผ้าตามแบบข้าศึกที่หน้าอกลงยันต์ มีชื่อเรียกว่า พุทธจักรทำลายจักรและกิ่งไม้ที่มีชื่อเดียวกัน หรือที่คล้ายคลึงกับชื่อของข้าศึกมัดติดต้นคอเอาไว้ หุ่นดินนี้ก็จะนำเอาไปมัดติดไว้กับต้นกล้วยที่เอามาตั้งไว้ใกล้กับศาลาเพื่อพิธีการนี้โดยเฉพาะ ในเวลา ๐๙.๐๐ น. พระมหากษัตริย์จะพระราชทานดาบอาญาสิทธิ์ให้กับผู้บัญชาการกองทัพซึ่งเป็นขุนศึกใช้รำดาบศึก
ลักษณะการรำดาบศึกและสิ้นสุดลงด้วยการใช้ดาบฟันศีรษะของหุ่นดินปั้นให้ขาดลงในการฟันครั้งเดียว หลังจากนั้นขุนศึกก็จะนำเอาดาบอาญาศึกขึ้นทูลเกล้าฯ ถวายกลับ และทูลว่าได้ทำการปราบข้าศึกตามพระราชโองการเสร็จเรียบร้อยแล้ว จากนั้นพระมหากษัตริย์จะมีพระราชดำรัสให้เคลื่อนทัพ ทหารทั้งหลายจะย่างก้าวเหยียบย่ำหุ่นดินจนจมเสมอพื้นเป็นอันเสร็จพิธี
พิธีตัดไม้ข่มนามในปัจจุบันหาชมยากมาก เป็นการแสดงรำดาบครูของสำนักทรงบางสำนัก โดยจะใช้ดาบครูแทนดาบอาญาศึก และจะไม่มีการปั้นหุ่นข้าศึก มีเฉพาะแต่ลีลาการร่ายรำเท่านั้นที่ยังเหมือนเดิม ผู้รำจะเริ่มด้วยการเข้าทรง ท่าการร่ายรำทั้งหลายมาจากจิตสำนึกในขณะช่วงที่รำโดยไม่มีการฝึกซ้อมมาก่อน

http://www.sookjai.com/index.php?topic=82047.0;wap2